Mərkəzi Seçki Komissiyası ölkədə seçicilərinin sayını 5 milyon göstərsə də Dovlət Statistika Komitəsinin öz saytında göstərdiyi məlumata əsasən, 2014-cu il yanvarın 1-nə qədər olkənin yaşı 18-dən yuxarı olan əhalisinin sayı təxminən 6,8 milyondan çoxdur. Nəticədə məlum olur ki, yekun secici siyahısında secicilərin sayı Dovlət Statistika Komitəsinin məlumatında secki huququna malik şəxslərin sayından 1,8 milyon azdır. Son prezident seçkilərilə bağlı ATƏT/DTIHB-in Seçkiləri Müşahidə Missiyasının hesabatında da bu barədə qeyd olunmuşdur. Demokratik Təşəbbüslər İnstitutu (İDİ) bu məsələyə dair real vəziyyəti öyrənmək məqsədilə “Seçici Qeydiyyatının Auditi” adlı araşdırma aparmışdır. SQA- seçicilərin qeydiyyatının kəmiyyət (siyahıda adı olan seçicinin reallıqda mövcudluğu və konkret ünvanda yaşayan seçicilərin həqiqətən seçici siyahısında qeydiyyatda olması və orada şəxsi məlumatların uyğunluğu və s.) və keyfiyyət (seçici siyahısında adı olan seçicilərin adı, soyadı, ata adı, doğum tarixi, cinsi, ünvanı şəxsiyyət vəsiqəsindəki ilə nə dərəcədə üst-üstə düşür və ya ünvanlardan sorğu edilərək qeydiyyata alınmış müvafiq göstəriciləri seçici siyahısında olanla nə dərəcədə üst-üstə düşür, yanlışlıqlar nədədir və s.) baxımından monitorinqi prosesidir.
SQA-metodu bütün dünyada seçkiləri müstəqil surətdə müşahidə və monitorinq edən təşkilatlar tərəfindən tətbiq olunur və beynəlxalq aləmdə obyektiv metod kimi tanınır.SQA ölkədə mövcud olan 125 seçki dairəsindən 15-nin ərazisində təsadüfi yolla seçilmiş respondentlər arasında keçirilmişdir. Monitorinqçilər 1255 ünvana baş çəkmişlər. Bu ünvanlardan 1137-də sorğu keçirilməyə nail olunmuşdur. Respondentlərin 54,8%-i kişi, 45,2%-i qadın; 10,1%-i 18-25, 19,5%-i 26-35, 17,5%-i 36-45, 26,0%-i 46-55, 26,8%-i isə 55+ yaş qruplarında olmuşdur. Onların 62,0%-i Şəhər, 7,0%-i Qəsəbə, 31,0%-i isə kənd sakinləri olmuşdur.
SQA-nın “Əhalidən-Siyahıya” (People-to-List) və “Siyahıdan-Əhaliyə” (List-to-People) olmaqla iki növündən istifadə edilmişdir.
“Əhalidən-Siyahıya” prinsipi üzrə sorğuda iştirak etmiş respondentlərin seçici kimi seçici siyahısında qeydiyyata alınmasını dəqiqləşdirmək məqsədilə adlarını seçici siyahısında axtarma zamanı məlum olmuşdur ki, təsadüfi yolla seçilmiş ünvandan adı qeydə alınmış 564 seçicinin 81%-nin müvafiq göstəriciləri seçici siyahısında mövcuddur. Lakin 19% seçicinin adı, soyadı və atasının adının seçici siyahısında olmadığı aşakara çıxarılmışdır. Yəni sorğuda iştirak edən vətəndaşların 19%-i seçici siyahısından kənarda qalmışdır. Bu o deməkdir ki, yaşı 18 olan 6,8 milyon əhalinin 1,3 milyonu seçici siyahısından kənar qalır.
Adı seçici siyahısında mövcud olan respondentlərin məlumatlarını seçici siyahısındakılarla müqayisə etdikdə məlum olur ki, respondentlərin 76,4%-nin məlumatları siyahıdakı ilə eynidir, 23,6%-inin isə yalnışdır. Respondentlərin ailə üzvlərinin qeydiyyatda olma göstəricilərinə baxdıqda məlum olur ki, onların 22,8%-inin adı seçici siyahısında yoxdur.
“Siyahıdan-Əhaliyə” prinsipi üzrə müraciət edilmiş 573 seçicidən 12,7%-ni müxtəlif səbəblərdən seçici siyahısında göstərilən ünvanda tapmaq mümükün olmamışdır. Seçici kimi öz ünvanında həqiqətən mövcud olan respondentlərin yəni 500 nəfərin 95,0%-nin (475 n) seçici məlumtları siyahıda göstərilənlə üst-üstə düşmüşdur, qalan 5,0%-nin məlumatları isə eyni olmamış - soyadı, adı və ata adında, doğum tarixi və ya ünvanında müəyyən yanlışlıqlarla qeyd olunduğu aşkara çıxarılmışdır.
Sorğu zamanı seçicilər müxtəlif suallara aşağıdakı rəylərini ifadə etmişlər:
"Seçici siyahısında qeydiyyatda olub olmadığınızı bilirsinizmi" sualına cəmi 1064 nəfərdən əksəriyyəti "bilirəm ki, qeydiyyatdayam" yəni 81,4%-i cavabını vermişdir. Beləliklə seçicilərin nəzərə çarpacaq dərəcədə böyük bir hissəsi (17,3 +1,3 = 18,6%) qeydiyyatda olması barədə pozitiv cavab verməmişdir. Əgər bu nəticəni ölkədəki seçicilərin ümumi sayı ilə qarşılaşdırdıqda bu sahədə həlledilməsi vacib olan dəirn problemin olduğunu göstərir.
"Niyə qeydiyyatada olub olmadığınızı dəqiqləşdirmirsiniz" sualına cavabda respondentlərin çoxluq hissəsi (34,3+6,1=40,4%) dəqiqləşdirməni mənasız hesab edir. Digər nəzərə çarpan pay (17,2%) hara müraciət edəcəyimi bilmirəm deyən respondentlərdir ki, bu da bir daha seçki komissiyalarının diqqət və maraqlanmasına ehtiyac duyulur deyən müvafiq sayda seçici tələbini təsdiq edir. Həmçinin seçicilərin böyük bir qisminin 21,2%-nin vaxtım yoxdur və 2,5%-nin məsafə uzaqdır cavabını verməsi əslində seçki komissiyalarının diqqət etməsi barədə tələbi ifadə edən seçici rəyini bir daha təsdiqləyir.
"Adınızın seçici siyahısında olub olmadığını harada yoxlamısınız" sualına cavabda İnternetdə 8,1% (86 n), MnSK-da 44,2% (470 n), DSK-da 7,6% (81 n) təşkil etmişdir. Digər (bildiriş gəlir, yoxlamamışam, əvvəlki seçkilərdə, maraqlanmıram və.s.) cavabı isə 39,3% (418 n) olmuşdur. Göründüyü kimi respondentlərin nisbi çoxluğu seçici siyahısında olub-olmadığını MnSK-da yoxlamışdır. Burada Digər cavabı (39,3%) verənlərin içərisində də əvvəlki seçkilərdə cavabını bildirməklə dolayısı ilə MnSK-da yoxladığını təsdiq etmişdir. Lakin digər cavabının içərisində yoxlamamışam, maraqlanmıram deyənlərin payı kifayət qədər təşkil edir və bu da yuxarıdakı 2-4 suallardakı cavablarda olduğu kimi seçicinin prosesə neqativ münasibətini ifadə edir.
"Adınızın seçici siyahısında olub olmadığını nə zaman yoxlamısınız" sualı 1064 nəfərdən 245-ə verilməyib. (yoxlamamışam deyənlərə bu sual verilməyib, hansı ki, 23,0%-nə təşkil etmişdir) 1-9 ay əvvəl cavabı 6,1%, 1 il əvvəl 25,6%, 2 il əvvəl 2,2%, 4 il əvvəl 1,5%, son seçkilərdə 44,2%, prezident seçkilərində 6,8%, parlament seçkilərində 1,3%, bələdiyyə seçkilərdə 0,6%, digər (dəqiq bilmirəm, heç vaxt, nə xeyri var ki, yoxlamıram, xatırlamıram və.s.) 11,1%, bu suala cavab verməyə çətinlik çəkənlər 0,5% olmuşdur. Son seçkilərdə cavabını verənlər əvvəlki sualdakı digər cavabını tamamlayır və onu görduyumuz kimi dəqiqləşdirir.
"Səsverməyə qədər seçici siyahısında adınızın olub-olmadığını yoxlayacaqsınızmı" sualına cavabda bəli deyənlər 38,3%, xeyr deyənlər 29,6%, qərara gəlməmişəm deyənlər 19,8%, bu suala cavab vermək istəməyənlər isə 12,3% təşkil etmişdir. Beləliklə, rəqəmlərdən görünür ki, yalnız 38,3% seçici növbəti seçkilərə maraq göstərir, qalan əksəriyyət isə seçkilərə maraq barədə qeyri-pozitiv münasibət sərgiləyir.
."Harada səs verəcəyinizi bilirsinizmi" sualına cəmi 1064 nəfərdən bəli cavabı verənlər 83,7% (891 n), xeyr cavabı verənlər 16,1% (171 n) təşkil etmişdir. Bu suala cavab verməyə çətinlik çəkir 0,2% (2 n) təşkil etmişdir. 16,1% ümumi seçicilərin sayına nəzərən qarşılaşdırsaq, nəzərə çarpacaq dərəcədə neqativ gösrəicidir. Bu o deməkdir ki, seçki komissiyalarının seçiciləri məlumatlandırma işi aparmasına, ictimai-siyasi qurumlar və KİV tərəfindən maarifləndirmənin həyata keçirilməsinə böyük ehtiyac duyulur.
"Seçkilərdə iştirak etməyin vacibliyi barədə hər hansı bir elan eşitmisinizmi" sualına cəmi 1 064 nəfərdən bəli deyənlər 81,0% (862 n), xeyr deyənlər isə 18,0% (191 n) təşkil edib. Bu suala cavab vermək istəməyənlər 1,0% (11 n) olmuşdur
"Seçkilərdə iştirak etməyin vacibliyi barədə elanı haradan eşitmisiniz" sualına cəmi 862 nəfər respondent iştirak etmişdir. Cavablar içərisində internetden 11,1% (96 n), TV-dən 58,1% (501 n), radiodan 4,5% (39 n), ətrafdan 18,9% (163 n) təşkil etmişdir. Digər - afişa, elan, bildiriş, iş yerindən, özüm bilirəm cavlarını verənlər 7,3% (63 n) təşkil etmişdir. Alınan nəticələr onu göstərir ki, TV seçicilərin əsas informasiya mənbəyi kimi öz rolunu saxlayır. KİV içərisində seçicilərin ikinci əsas informasiya mənbəyi internetdir. 15,3% göstəricisi onu deməyə əsas verir ki, seçicilərin böyük bir hissəsi hələ də birbaşa informasiya mənbələrindən daha çox ətrafdan (ünsiyyətdə olduğu insanlardan) məlumat almağa üstünlük verirlər.
"Seçki günü neçə seçici bülletenindən istifadə etmək hüququna malik olduğunuzu bilirsinizmi” sualına cəmi 1064 nəfərdən 77,9% (829 n) bəli, 6,9% (73 n) xeyr cavabı vermişdir. Bu suala cavab verməyə çətinlik çəkənlər 15,2% (162 n) təşkil edir. Göründüyü kimi, respondentlərin 77,9 %-i bu suala bəli cavab verməklə hüququni bildiyini ifadə edir. Geridə qalan əhəmiyyətli bir hissəsi - 22,1%-i (6,9%-i birbaşa+15,2%-i dolayı) isə elementar hüququnu və sadə seçki prosedurunu bilmir. və ya onlara yönləndirilmiş yanlış təcrübənin nəticəsində düzgün ifadə etmir.
"Sizin seçici siyahısında adınızın dəqiqləşdirilməsinə cavabdeh kimdir" sualına cəmi 1064 nəfərdən özüm 34,9% (371 n), müvafiq seçki komissiyası 25,8% (274 n), bilmirəm 34,3% (365 n), digər (icra nümayəndəsi, hökumət, məktəb direktoru) 2,5% (27 n) cavablarını vermişdir. Bu suala cavab verməyə çətinlik çəkən 2,5% (27 n) olmuşdur.
Rəqəmlərdən göründüyü kimi, seçicilərin 1/3 hissəsindən çoxu (34,3%+2,5%=36,8%) onların adının dəqiqləşdirilməsi funkisyasının (hüququnun ) kimə məxsus olması barədə məlumata malik deyil. Qalanları dəqiq ifadə edilmiş yekdil rəyə malik deyil. Qanuna görə isə bu hüquq seçki komissiyasının birbaşa vəzifəsidir.
IDI-nin Mətbuat Xidməti